Mars sel felaketleriyle şekillendi.
Yapılan yeni bir araştırma, Mars yüzeyinin 3.5 milyar yıl önce taşan krater göllerinden gelen hızlı ve şiddetli seller tarafından oyulduğunu ortaya çıkardı.
Günümüzde Mars’ta sıvı (su) olmamasına rağmen, NASA’ya göre, yaklaşık 4,3 milyar yıl önce Kızıl Gezegen, tüm yüzeyini yaklaşık 450 fit (137 metre) derinlikte sıvı bir tabaka halinde kaplayacak kadar suya sahipti.
Teksas’taki araştırmacılar, Kızıl Gezegen’deki 262 gedikli gölün Mars’ın yüzeyini nasıl şekillendirdiğini belirlemek için uydu görüntülerini kullandı.
Birkaç hafta sürdüğü tahmin edilen seller sonucunda, Superior Gölü’nü ve Ontario Gölü’nü tamamen doldurmaya yetecek kadar tortuyu aşındırdığı tespit edildi.
DÜNYA’DAKİ KANYONLARA ÇOK BENZİYOR
Bu göllerdeki sel felaketleri her iki tarafında yüksek tırtıklı kaya duvarları olan nehir vadilerini yarattı. Bu vadiler, dünyadaki etkileyici kanyonlara da çok beziyor.
Texas Üniversitesi, UT Jackson Yerbilimleri Okulu’nda yardımcı doçent olan Tim Goudge, “Eski Mars’ta manzara boyunca tortunun nasıl hareket ettiğini düşünürsek, gölde meydana gelen taşkınlar küresel olarak da gerçekten önemli bir süreçti” dedi.
“Ve bu biraz şaşırtıcı bir sonuç çünkü uzun süredir meydana gelmemişti, tek seferlik olabileceği düşünülüyor” diye konuştu.
İKİ İHTİMAL VAR
Araştırmacılar, şiddetli taşkınların iki sebepten meydana geldiğini tahmin ediyor: Ya krater gölünün iç kısmındaki suyun kenardan taşmaya başladığı noktaya kadar dolmasıyla; ya da göl, suyla dolduğunda, bu suyun kraterin içindeki basıncı, krater kenarının kırılmasına ve suyun dışarı akmasına izin vermesiyle meydana geldiği düşünülüyor.
Her iki durumda da, su gölden dışarı akmaya başladığında, hızla bir çıkış ihlali ve kanyon açmaya başlayacak, fazla suyun dışarı akmasına izin verecek ve sonunda daha fazla aşınamayana kadar kaçak bir süreçte devam edecekti.
“GEÇMİŞTE MARS’TA DAHA FAZLA SU VARDI”
Profesör Goudge, MailOnline’a yaptığı açıklamada, geçmişte Mars’ta daha fazla suyun mevcut olduğunu düşündüğünü söyledi. Goudge, ancak bunun gezegeni hiçbir zaman tamamen kaplamadığını da sözlerine ekledi.
Dünya’da nehir erozyonu, nehir yatağının ve kıyıların su kuvvetiyle sürekli aşınması, genellikle yavaş ilerleyen bir süreç sonucunda meydana geliyor. Uzun yıllar boyunca, suyun gücü, tortuyu kırdığı için kıyı arazisi geri çekiliyor.
Ancak Mars’ta, taşan krater göllerinden kaynaklanan büyük seller, Mars yüzeyini şekillendirmede, derin uçurumlar açmada ve çok miktarda tortuyu hareket ettirmede çok büyük bir role sahip.
Milyarlarca yıl önce Kızıl Gezegenin yüzeyinde sıvı su bulunduğunda, krater gölleri Mars’ta yaygındı. Bazı kraterler küçük bir denizin suyunu tutacak kapasiteye sahipti.
Ancak su tutulamayacak kadar fazla olduğunda, kraterin kenarını kırıp, nehir vadilerini oyan büyük sellere neden oldu.
Mars’ın yörüngesindeki uydular tarafından çekilen görüntüler, bilim insanlarının Mars krater göllerinin kalıntılarını incelemesine olanak sağladı.
Ancak Goudge, krater gölleri ve nehir vadilerinin çoğunlukla bireysel olarak çalışıldığını söyledi. Bu, Kızıl Gezegen boyunca 262 ‘gedikli göl’ün bir bütün olarak Mars yüzeyini nasıl şekillendirdiğini araştıran ilk çalışma olarak dikkat çekiyor.
BİLİM İNSANLARI İKİ KATEGORİYE AYIRDI
Araştırmacılar Mars’ta önceden var olan nehir vadileri verilerini incelediler ve onları iki kategoriye ayırdılar, ilk olarak kraterin kenarında başlayan vadiler ikinci olarak başka bir yerde oluşan vadiler.
Bir kraterin kenarında başlayan vadiler, bir gölün sel baskınında oluştuğunu işaret ediyor. Arazinin başka yerlerinde oluşan vadiler ise zaman içinde daha kademeli bir oluşum olduğunu gösteriyor.
Bilim insanları, farklı vadi türlerinin derinliğini, uzunluğunu ve hacmini karşılaştırdılar ve krater gölü çatlaklarının oluşturduğu nehir vadilerinin, toplam vadi uzunluğunun sadece yüzde 3’ünü oluşturmasına rağmen, Kızıl Gezegen’in nehir vadisi hacminin yaklaşık dörtte birini aşındırdığını buldular.
Arizona, Tucson’daki Gezegen Bilimleri Enstitüsü‘nde araştırma bilimcisi olan çalışmanın ortak yazarı Alexander Morgan, “Bu tutarsızlık, çıkış kanyonlarının diğer vadilerden önemli ölçüde daha derin olduğu açıklanıyor” dedi.
559 fitte (170.5 metre), bir yarık nehir vadisinin medyan derinliği, zaman içinde daha kademeli oluşturulan ve yaklaşık 254 fit (77.5 metre) medyan derinliğe sahip diğer nehir vadilerinin iki katından fazladır.
Ayrıca, uçurumlar jeolojik bir anda ortaya çıkmış olsalar da, çevredeki manzara üzerinde kalıcı bir etkiye sahip olmuş olabilirler.
Çalışma, gediklerin kanyonları derine sürdüğünü ve yakınlardaki diğer nehir vadilerinin oluşumunu etkilemiş olabileceğini gösteriyor.
Yazarlar, bunun genellikle iklime bağlayarak, benzersiz Mars nehri vadisi topografyası için potansiyel bir alternatif açıklama olduğunu söyledi.
Dünya’da nehir erozyonu çoğu durumda yavaş ve istikrarlı bir süreçtir. Ancak Goudge’a göre bu, diğer dünyalarda da bu şekilde çalışacağı anlamına gelmiyor.
“DÜNYA’DAN DAHA FAZLA FELAKETLE ŞEKİLLENEBİLİR”
Goudge, “Kraterleri suyla doldurduğunuzda, orada salınacak çok fazla depolanmış enerji var. Bu durumda Mars Dünya’dan daha fazla felaketle şekillenebilir.”
Yeni çalışma bugün Nature dergisinde yayınlandı.
